معرفی دفتر توسعه اکوسیستم نوآوری فناورانه
هم اکنون در دوره آغازین قرن ۲۱ با انقلاب صنعتی چهارم روبرو هستیم. در این دوره شاهد ظهور و توسعه روزافزون فناوری‌های نوین که فاصله میان سپهرهای فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می‌کنند و کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می‌کنند می‌باشیم. در این رابطه می‌توان به فناوری‌هایی همچون رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، اینترنت اشیا و خودروهای خودران اشاره نمود. از دانشکدگان فنی دانشگاه تهران انتظار می‌رود با توجه به پتانسیل علمی و فنی بسیار بالای آن، نقشی کلیدی در شناخت و بکارگیری این فناوری‌ها در کشور ایفا نماید تا بتوان پیشرفت و توسعه کشور را همگام با انقلاب صنعتی چهارم در دنیا جامه عمل پوشانید.
از سوی دیگر، بکارگیری و توسعه این فناوری‌های نوین و پیشرفته در کشور فرصتی ارزشمند، میانبر و با بهره‌وری بالا برای تبدیل اقتصاد نفتی ایران به اقتصاد غیرنفتی می‌باشد. شناخت و بکارگیری این فناوری‌های نوین و پیشرفته از طریق ایجاد و رشد شرکتهای نوآور و نوپا یا استارتاپها در مراکز نوآوری صورت می‌گیرد. از این رو توجه به مقوله نوآوری و کارآفرینی در دانشگاه و بخصوص ایجاد اکوسیستم کارآفرینی فناورانه در پردیس فنی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این همان ارتقای دانشگاه آموزش و پژوهش محور نسل دو به دانشگاه کارآفرین نسل سه و چهار می‌باشد.
دفتر توسعه اکوسیستم نوآوری فناورانه در معاونت پژوهشی دانشکدگان فنی به عنوان یک مرکز ستادی با هدف برنامه‌ریزی، ایجاد، هدایت و ارزیابی این اکوسیستم برای گذار از دانشگاه نسل دو به چهار تشکیل شده است. در این رابطه شاید بیش از چند دهه از دنیا فاصله داریم و برای جبران آن باید به جد اقدام به فرهنگ‌سازی و نهادسازی در راستای دانشگاه کارآفرین بنماییم. لازم به ذکر است این امر نه تنها مقوله‌ای تزئیینی برای دانشگاه نبوده بلکه امری حیاتی برای آن است و عدم توجه به آن موجب خواهد شد کل پیکره دانشگاه به تدریج جایگاه و رسالت خود را در نسل چهارم انقلاب صنعتی از دست بدهد.
برای روشن شدن موضوع دو موضوع دانشگاه نسل یک تا چهار و اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی به اختصار تشریح می‌گردد. دانشگاه نسل یک پس از انقلاب صنعتی و با هدف آموزش مهارتهای موردنیاز در صنعت تشکیل شد. با پیشرفت صنایع مختلف، دانشگاه نسل دو یا پژوهش محور وظیفه حل مسائل صنعتی انباشته شده را به عهده گرفت. در دانشگاه نسل سه یا دانشگاه کارآفرین سرعت تحولات صنعتی به حدی بود که فعالان دانشگاهی خود را به صنعت و مسائل مبتلا به آن نزدیکتر کرده و از طریق ارائه راهکارهای نوآورانه و ایجاد شرکتهای نوپا در داخل محوطه پردیس دانشگاهی اقدام به ایجاد پارکهای فناوری نمودند. توسعه این امر و محدودیت مکانی دانشگاه موجب شد فضای کسب و کار از داخل دانشگاه به محوطه اطراف آن نشت نموده و یک منطقه بزرگ در اطراف دانشگاه مملو از شرکتهای دانش بنیان با روابط کاری ملی و بین المللی شکل بگیرد که باعث تحولات اساسی در صنعت و ثروت آفرینی برای جامعه و دانشگاه شود. بنابراین دانشگاه نسل چهار دانشگاه کارآفرین و ثروت آفرین و بین المللی در قلب یک محیط کسب و کار مبتنی بر نوآوری فناورانه در مقیاس وسیع می‌باشد.
اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی از چهار کلمه تشکیل یافته است. منظور از اکوسیستم یا زیست بوم ایجاد بستری است که اجزا آزادانه با هم در تعامل بوده و تنها به اجرای قوانین مشخصی که هدف از ایجاد اکوسیستم است ملزم هستند. درحالیکه در سیستم، اجزا دستورات را بصورت سلسله مراتبی از بالا به پایین اجرا می‌نمایند. در اکوسیستم کارآفرینی بازیگران مختلفی شامل شتاب دهنده‌ها، سرمایه‌گذاران خطرپذیر، بروکرها یا واسطه‌های بازار فناوری داخلی و بین‌المللی، شرکتهای استارتاپ یا نوپا، شرکتهای دانش بنیان، مراکز نوآوری، منتورها یا افراد خبره در مقولات کارآفرینی، مراکز پژوهشی صنایع خصوصی و دولتی و سازمانهای بزرگ حضور دارند و با هم بصورت باز تعامل می‌نمایند. منظور از کارآفرینی فناورانه ایجاد کارآفرینی از طریق نوآوری فناورانه است. نوآوری انواع مختلفی شامل فناورانه، اجتماعی و سازمانی دارد و هدف ما ایجاد اکوسیستم کارآفرینی فناورانه است. در نوآوری فناورانه دانشگاهی اساتید و دانشجویان در قالب شرکتهای استارتاپ و دانش بنیان اقدام به اختراع، تولید، گسترش و تجاری سازی محصولات یا فرایندهای مبتنی بر فناوری‌های نوین می‌نمایند. بنابراین اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی به ایجاد این اکوسیستم در وهله اول در داخل دانشگاه و در ادامه در محوطه خارجی اطراف آن با محوریت فعالان دانشگاهی به عنوان مغز افزار این اکوسیستم اشاره دارد.
لازم به ذکر است معاونت دانشجویی و فرهنگی در کنار معاونت پژوهشی دانشکدگان فنی از نقش آفرینان کلیدی در ایجاد اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی هستند. در حال حاضر برنامه اجرایی دفتر نوآوری در معاونت پژوهشی پردیس فنی اجرای سه گام زیر می‌باشد:
الف) تصویب سند راهبردی و جامع ایجاد اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی (تا ابتدای مهر ۱۳۹۸): این سند زیر نظر مشاوران خبره کارآفرینی (آقای دکتر میگون پوری و همکاران) با همیاری هیأت رئیسه و همکاران کلیه دانشکده‌ها در طول جلسات مشخصی شکل گرفته و به تصویب ریاست دانشکدگان فنی و دانشگاه خواهد رسید. دانشکده‌ها ملزم به همراهی و حرکت در راستای سیاست‌های این سند راهبردی هستند.
ب) فرهنگ سازی برای اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی (از ابتدای مهر ۱۳۹۸ به بعد): برگزاری رویدادهای مختلف جهت آشنایی اساتید، دانشجویان و کارمندان با مفاهیم مرتبط از طریق کلاس‌های آموزشی، ورک‌شاپها، بازدیدهای دوجانبه و مانند آن برای تغییر فرهنگ فردی و اجتماعی در ایجاد محیط کسب و کار دانشگاهی و ارائه و تبلیغ طرح‌های عملیاتی پایلوت در تعدادی دانشکده پیشرو در زمینه کارآفرینی.
ج) نهاد سازی و ایجاد زیرساختهای اکوسیستم کارآفرینی فناورانه دانشگاهی (از ابتدای دی ۱۳۹۸ به بعد): ایجاد نهادهای موردنیاز مانند دفتر مشاوره کارآفرینی برای دانشجویان و اساتید، ایجاد مراکز نوآوری برای استقرار شتابدهنده های تخصصی نسل سوم، تأسیس صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر، مرکز آموزش و منتورینگ کارآفرینی، ایجاد مرکز پژوهشی توسعه مهندسی کسب و کار فناورانه و طراحی و توسعه محصولات جدید، دفاتر بروکرهای بازار فناوری، مرکز ثبت مالکیت و تجاری سازی، اصلاح دستورالعمل‌ها و آئین نامه‌های آموزشی و پژوهشی سازگار با اکوسیستم نوین.
برای جذب دانشجویان و اساتید پردیس چاره‌ای جز پیاده سازی اکوسیستم در مقیاس کوچک توسط علاقمندان بصورت عملی و سپس توسعه و فراگیر کردن آن در کل پردیس و دانشگاه نیست. با توجه به شرایط بحرانی اقتصادی و اجتماعی جاری کشور، برای موفقیت نسبی در این امر حساس و بنیادی که زیست بوم دانشگاهی را بصورت ماهوی متحول خواهد نمود نیاز به همیاری تک تک اساتید، دانشجویان و کارمندان دانشگاهی بوده که حمایت معنوی و مادی هیأت رئیسه را می‌طلبد.
دفتر اکو سیستم نوآوری فناورانه معاونت پژوهشی دانشکدگان فنی
محمد سعادت سرشت، ویرایش شده در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۹۹